Średniowiecze (476–1492)
Kontekst historyczny:
- Początek: upadek Cesarstwa Zachodniorzymskiego (476)
- Koniec: odkrycie Ameryki przez Kolumba (1492)
Główne hasła: teocentryzm, uniwersalizm, wzorce osobowe
Człowiek postrzegany był jako istota podporządkowana Bogu. Literatura miała charakter religijny, dydaktyczny i anonimowy. Twórczość skupiała się na promowaniu konkretnych wzorców zachowań i moralności.
Najważniejsze utwory i autorzy:
- „Bogurodzica” – najstarszy polski utwór poetycki, pieśń religijna i hymn rycerski
- „Legenda o świętym Aleksym” – wzorzec ascety
- „Pieśń o Rolandzie” – rycerz jako wzór lojalności i odwagi
- „Kronika Galla Anonima” – Bolesław Chrobry jako idealny władca
- „Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Śmiercią” – motyw danse macabre
Co zapamiętać?
- Literatura pisana głównie po łacinie.
- Anonimowość autorów.
- Dominacja religii i motywu zbawienia.
- Trzy główne wzorce osobowe: święty, rycerz, władca.
Renesans (1492–1600)
Kontekst historyczny:
- Początek: odkrycie Ameryki (1492), rozwój drukarstwa, reformacja
- W Polsce: Złoty Wiek kultury (XVI w.)
Główne hasła: humanizm, antropocentryzm, harmonia, „carpe diem”
Renesans stawiał człowieka w centrum świata. Zamiast pogardy dla ciała – harmonia duszy i umysłu. Rozwój myśli filozoficznej (stoicyzm, epikureizm) i literatury w językach narodowych.
Najważniejsze utwory i autorzy:
- Jan Kochanowski:
- „Fraszki” – lekkie, refleksyjne, np. „Na zdrowie”
- „Pieśni” – np. „Pieśń IX” – stoicyzm i postawa wewnętrznego spokoju
- „Treny” – cykl żałobny po śmierci córki Urszulki; przełomowy emocjonalnie i filozoficznie
- Mikołaj Rej – „A niechaj narodowie…” – twórca literatury po polsku
- Andrzej Frycz Modrzewski – myśl społeczna i polityczna, reformy
Co zapamiętać?
- Język polski staje się językiem kultury.
- Inspiracje antykiem i racjonalizmem.
- Promowanie rozwoju jednostki, edukacji, cnoty obywatelskiej.
- Połączenie rozumu z emocją (np. w „Trenach”).
Barok (1600–1764)
Kontekst historyczny:
- Początek: ok. 1600
- Koniec: 1764 – elekcja Stanisława Augusta Poniatowskiego (początek oświecenia)
Główne hasła: kontrast, niepokój, przemijanie, zmysłowość, vanitas
Barok to epoka paradoksów. Człowiek rozdarty między duchowością a zmysłowością. Silne emocje, poczucie kruchości życia, a jednocześnie fascynacja pięknem i formą. W sztuce – przepych, dynamika, kontrast.
Najważniejsze utwory i autorzy:
- Jan Andrzej Morsztyn – poezja dworska, konceptyzm, utwory o miłości i grze słów (np. „Do trupa”)
- Daniel Naborowski – refleksyjny nurt baroku, przemijanie i śmierć (np. „Krótkość żywota”)
- Wacław Potocki – eposy moralizatorskie, tematyka religijna i społeczna („Transakcja wojny chocimskiej”)
- Motyw vanitas – marność świata, czas jako nieubłagany niszczyciel wszystkiego
Co zapamiętać?
- Styl ozdobny, metaforyczny, konceptualny.
- Silna emocjonalność i refleksja nad śmiercią.
- Dwa nurty: poezja dworska (zmysłowa) i religijna (duchowa).
- Równoczesne fascynacje ciałem i duszą, grzechem i zbawieniem.
Epoki w pigułce – co je różni?
| Epoka | Dominująca idea | Styl | Człowiek jako… | Kluczowy autor |
|---|---|---|---|---|
| Średniowiecze | Teocentryzm | Podniosły, prosty | Grzesznik, wierny Bogu | Gall Anonim, autor „Bogurodzicy” |
| Renesans | Humanizm | Harmonijny | Istota rozumna i twórcza | Jan Kochanowski |
| Barok | Kontrast, vanitas | Ozdobny, emocjonalny | Istota krucha, rozdarta | Jan Andrzej Morsztyn, Daniel Naborowski |
Nie było Cię na webinarze?
Nic straconego! Zapisz się na kolejne spotkania, a poprzednie materiały, w tym dodatkowe notatki, nagrania i prezentacje, znajdziesz w naszym kursie Pakiet SOS dostępnym na platformie.
📅 Sprawdź terminy i zapisz się na stronie!